Τελευταία ενημέρωση: 7 Ιανουαρίου, 2021

Ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών, κυρίως αγόρια, που ξεκινούν το δημοτικό σχολείο θα έχουν δυσκολίες στην κατάκτηση δεξιοτήτων που σχετίζονται με τη γραφή και την ανάγνωση εξαιτίας μιας δυσκολίας που φέρει το -γνωστό πλέον- όνομα “Δυσλεξία”. Η δυσλεξία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία που εκδηλώνεται όταν το παιδί μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει και οφείλεται σε οργανικούς, νευρολογικούς παράγοντες με τους οποίους το παιδί γεννιέται. Για τη δυσλεξία δεν υπάρχει θεραπεία με την έννοια της ίασης. Με την κατάλληλη και έγκαιρη παρέμβαση όμως τα συμπτώματα και κυρίως οι συνέπειές της στη μαθητική αλλά και την υπόλοιπη ζωή του προσώπου με δυσλεξία, αμβλύνονται.

Τα συμπτώματα της δυσλεξίας εμφανίζονται συνήθως στο τέλος της πρώτης τάξης ή στην αρχή της δευτέρας όταν το παιδί έχει διδαχθεί ικανοποιητικά ανάγνωση και γραφή και αφορούν τη μία ή και τις δύο αυτές λειτουργίες.

 
Στην ανάγνωση τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι:

• η απαλοιφή, η αντικατάσταση, η μετάθεση λέξεων ή τμήματος της λέξης, η αντικατάσταση λέξης με άλλη με οπτική ή σημασιολογική συνάφεια («κατσαρίδα» αντί «καραβίδα», «αυτοκίνητο» αντί «αμάξι»),
• η υπερπήδηση μιας ολόκληρης γραμμής ή λέξης
• η αργή και κοπιαστική ανάγνωση
• η υπερβολική ενασχόληση με την αποκωδικοποίηση των γραπτών συμβόλων-λέξεων
• η δυσκολία στη κατανόηση του κειμένου.

 
Στη γραφή, τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι:

• η αντικατάσταση γραμμάτων από άλλα με οπτική συνάφεια (π.χ. το «ρ» από το «σ», το «μ» από το «η»),
• η «καθρεφτική» γραφή γραμμάτων (π.χ. το «ε» γράφεται σαν «3» το «ρ» σαν «q»)
• η παράληψη μέρους της λέξης ή ολόκληρης λέξης, η συνένωση λέξεων, οι μεταθέσεις στη σειρά των γραμμάτων μέσα στη λέξη, η αντικατάσταση συμφώνων από άλλα με ακουστική συνάφεια (π.χ. «φ»-«θ»)
• η δυσκολία διατήρησης ευθείας γραμμής στη γραφή
• ο κακός γραφικός χαρακτήρας.

 
Άλλες ενδείξεις:

Παιδιά με δυσλεξία πιθανώς να έχουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, στην οργάνωση, στην απομνημόνευση, στην αυτοματοποίηση κανόνων, επεξεργάζονται με αργή ταχύτητα γλωσσικό υλικό, μπορεί να έχουν δυσκολίες στον προσανατολισμό στον χώρο ή τον χρόνο και δυσκολίες στη μνήμη εργασίας. Παρά την τυπική ή την υψηλή νοημοσύνη τους χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τα άλλα παιδιά για να κάνουν τις ίδιες σχολικές εργασίες. Συνήθως εμφανίζουν εξαιρετικές ικανότητες σε δραστηριότητες που απαιτούν δημιουργική σκέψη, φαντασία και ικανότητες εύρεσης μη συμβατικών λύσεων.

Πίσω από όλα αυτά τα συμπτώματα υπάρχουν δυσλειτουργίες που σχετίζονται με την πρόσληψη, κωδικοποίηση και επεξεργασία ακουστικών και οπτικών ερεθισμάτων, δυσκολίες σε δεξιότητες φωνολογικής επίγνωσης, δυσκολίες στην άμεση λεκτική μνήμη και στην ανάκληση φωνολογικών πληροφοριών από τη μνήμη, ειδικά κάτω από πίεση χρόνου.

Ενώ η εκδήλωση των συμπτωμάτων χρονικά ταυτίζεται με την ηλικία που τα παιδιά εξελίσσουν τις ικανότητές τους στην ανάγνωση και τη γραφή υπάρχουν σημάδια από την προσχολική ηλικία που μπορεί να υποδηλώνουν την εμφάνιση της δυσλεξίας. Επειδή η δυσλεξία σχετίζεται με μία δυσλειτουργία του φωνολογικού συστήματος της γλώσσας, παιδιά με αργή εξέλιξη στην ομιλία ή το λόγο ή παιδιά που ξεκινούν την πρώτη τάξη χωρίς να έχουν λύσει τα προβλήματα στην ομιλία ανήκουν σε μία ομάδα υψηλού κινδύνου εμφάνισης δυσκολιών στο γραπτό λόγο. Στην ίδια ομάδα υψηλού κινδύνου ανήκουν και παιδιά με δυσκολίες σε δεξιότητες φωνολογικής επίγνωσης (π.χ. κατηγοριοποίηση λέξεων σε ομάδες με βάση τον αρχικό φθόγγο της λέξης, αναγνώριση συγκεκριμένων φθόγγων μέσα σε μία λέξη, εύρεση λέξεων που ομοιοκαταληκτούν). Άλλα σημάδια μπορεί να είναι οι δυσκολίες προσανατολισμού, η δυσκολία συγκέντρωσης, η έλλειψη ρυθμού, οι δυσκολίες στις λεπτές κινήσεις.

 
Η σημασία του προληπτικού ελέγχου και της έγκαιρης διάγνωσης

Για λόγους πρόληψης, πρώιμης παρέμβασης αλλά και για λόγους ελέγχου της σχολικής ετοιμότητας υπάρχουν δοκιμασίες όπως το ΛΟΓΟΜΕΤΡΟ ή το ΜΕΤΑΦΩΝ τεστ που ελέγχει δεξιότητες φωνολογικής επίγνωσης ή το ΑΘΗΝΑ τεστ που ελέγχει την πιθανότητα ύπαρξης δυσκολιών στη μάθηση. Τα τεστ αυτά μπορούν να δοθούν από την ηλικία του νηπιαγωγείου ώστε, σε συνδυασμό με την κλινική εκτίμηση, να διαπιστωθούν πιθανές ανωριμότητες και να δρομολογηθούν τρόποι παρέμβασης με στόχο την πρόληψη εμφάνισης δυσκολιών στο γραπτό λόγο.

Εάν ένα παιδί δυσκολεύεται να ακολουθήσει τα άλλα παιδιά της τάξης του ή εμφανίζει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα ενδείκνυται η άμεση αξιολόγησή του από εξειδικευμένη διεπιστημονική ομάδα. Αυτή συνήθως αποτελείται από λογοθεραπευτή, ψυχολόγο και εξειδικευμένο εκπαιδευτικό. Έγκαιρη διάγνωση σημαίνει έγκαιρη παρέμβαση και κατά συνέπεια γρηγορότερη αποκατάσταση των δυσκολιών και πρόληψη της σχολικής αποτυχίας με όλες της συναισθηματικές συνέπειες που αυτή μπορεί να συνεπάγεται.

Η υπηρεσία “Λόγος για Όλους” παρέχει έλεγχο της σχολικής ετοιμότητας και εφόσον συντρέχει λόγος, θεραπευτικό πρόγραμμα έγκαιρης, πρώιμης παρέμβασης με στόχο την πρόληψη μαθησιακών δυσκολιών. Ο έλεγχος μπορεί να διενεργηθεί προληπτικά σε όλα τα παιδιά που θα φοιτήσουν στην πρώτη δημοτικού. Είναι όμως επιβεβλημένος για τα παιδιά που έχουν ή είχαν στο παρελθόν δυσκολίες λόγου και ομιλίας, ακόμα και αν αυτές έχουν αποκατασταθεί πλήρως. Ο έλεγχος για αυτή την ομάδα παιδιών είναι αναγκαίος γιατί πολλές φορές υπάρχουν στα παιδιά αυτά δεξιότητες που σχετίζονται με την ανάπτυξη του μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής οι οποίες υπολειτουργούν, χωρίς να δίνουν εμφανή συμπτώματα. Γνωρίζουμε επίσης από τις έρευνες ότι τα παιδιά που έχουν φωνολογικές και γλωσσικές δυσκολίες ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου εμφάνισης μαθησιακών δυσκολιών.