Τελευταία ενημέρωση: 18 Ιανουαρίου, 2021

Το κείμενο που ακολουθεί (Φούρλας, 1996) παρουσιάσθηκε σε ημερίδα του Πανελληνίου Συλλόγου Λογοπεδικών με θέμα “Πρόληψη Διάγνωση και Αντιμετώπιση των Διαταραχών Επικοινωνίας και η Εκπαίδευση του Λογοπεδικού” που διοργανώθηκε στο Νοσοκομείο Παίδων “η Αγία Σοφία” στις 30 Νοεμβρίου 1996.

 
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η επιστήμη της λογοθεραπείας, είναι η επιστήμη της παθολογίας του λόγου και της επικοινωνίας και ασχολείται με την πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία και έρευνα των διαταραχών επικοινωνίας δηλαδή των διαταραχών του λόγου, της φωνής, της ομιλίας και της επικοινωνίας σε παιδιά και σε ενήλικες.

 
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΛΟΓΟΠΕΔΙΚΟΣ

Λογοπεδικός είναι ο επιστήμονας που έχει την πανεπιστημιακού επιπέδου θεωρητική και κλινική εκπαίδευση για να ασκεί την επιστήμη της παθολογίας του λόγου και της επικοινωνίας. “Λογοπεδικός” είναι ο όρος που έχει επίσημα υιοθετηθεί στην Ελλάδα από τον “Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοπεδικών” αντί των όρων “λογοθεραπευτής”, “λογοπαθολόγος”, “θεραπευτής λόγου και ομιλίας”, “παθολόγος λόγου και ομιλίας” κ.α. που χρησιμοποιούνται στο εξωτερικό για να δηλώσουν την ίδια ειδικότητα.

Ο λογοπεδικός χρησιμοποιεί μεθόδους και δοκιμασίες (tests) και σε ορισμένες περιπτώσεις ηλεκτρονικά όργανα για

• να διαγνώσει μια διαταραχή
• να προσδιορίσει την πρόγνωσή της
• να προσδιορίσει τις συνολικές θεραπευτικές ανάγκες του ενηλίκου ή του παιδιού.

Κατόπιν

• ενημερώνει τους γονείς ή τον ενήλικο για το είδος του προβλήματος, την πρόγνωσή του και τον απαιτούμενο χρόνο θεραπείας
• συμβουλεύει και υποστηρίζει τους γονείς ή τον ενήλικο για την πρόληψη μιας διαταραχής ή κατά την διάρκεια της θεραπείας
• θέτει προτεραιότητες, εκπονεί, εφαρμόζει, αναπτύσσει και αξιολογεί προγράμματα θεραπείας και παρακολουθεί την εξέλιξη της θεραπείας
• είναι μέλος διεπιστημονικής ομάδας που αναλαμβάνει τη θεραπεία ή αποκατάσταση ενός περιστατικού. Η ομάδα αυτή μπορεί, κατά περίπτωση, να περιλαμβάνει ειδικούς όπως ο ψυχολόγος, ο ψυχίατρος, ο παιδίατρος, ο νευρολόγος, ο ωτορινολαρυγγολόγος, ο πλαστικός χειρουργός, ο εργοθεραπευτής, ο φυσικοθεραπευτής, ο ειδικός παιδαγωγός, ο κοινωνικός λειτουργός
• παραπέμπει σε άλλες ειδικότητες για αξιολόγηση ή θεραπεία όταν χρειάζεται
• συνεργάζεται στενά με τις άλλες ειδικότητες που παρακολουθούν το περιστατικό
• αποφασίζει για την διακοπή ή τη συνέχιση της θεραπείας.

 
ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Διαταραχές Επικοινωνίας στα Παιδιά

• εξελικτικές φωνολογικές διαταραχές

το παιδί που σε σχέση με την ηλικία του έχει ανοργάνωτο φωνολογικό σύστημα και απλοποιεί με τρόπο συστηματικό την ομιλία του με αποτέλεσμα να μην γίνεται κατανοητό ή να μιλά όπως συχνά λένε οι γονείς “μωρουδίστικα”.

• εξελικτικές γλωσσικές διαταραχές

το παιδί που σε σχέση με την ηλικία του όταν μιλά δεν έχει πλούσιο λεξιλόγιο ή/και δεν συντάσσει σωστά ή/και κάνει γραμματικά ή/και μορφολογικά λάθη ή/και σαν ακροατής δεν κατανοεί έννοιες /λεξιλόγιο ή/και συντακτικές, δομές ή/και γραμματικά μορφολογικά στοιχεία ή/και δεν έχει αναπτυγμένο εσωτερικό λόγο ανάλογο της ηλικίας του.

• εξελικτικές αρθρωτικές διαταραχές
• δυσαρθρία: αρθρωτική δυσκολία εξαιτίας νευρολογικής ή μυϊκής βλάβης
• δυσπραξία: δυσκολία που επηρεάζει την ακρίβεια και τον προγραμματισμό των αρθρωτικών κινήσεων απουσία νευρολογικής ή μυϊκής βλάβης
• τραυλισμός

το παιδί που, για παράδειγμα, μπλοκάρει ή επαναλαμβάνει ή επιμηκύνει ήχους ή συλλαβές μιας λέξης και αναπτύσσει συμπεριφορές αποφυγής ή συναισθηματικές αντιδράσεις σε αυτόν τον τρόπο λεκτικής συμπεριφοράς.

• αρθρωτικές διαταραχές λόγω ανατομικών παραλλαγών

Σχιστίες χείλους ή/και υπερώας ή άλλα σύνδρομα.

• διαταραχές φωνής
• λειτουργικές (π.χ. laryngeal web, one off dysphonia)
• ψυχογενείς (πχ. εφηβοφωνία)
• διαταραχές του γραπτού λόγου

ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία)

• πραγματολογικές διαταραχές

διαταραχές στην χρήση της γλώσσας (π.χ. στις περιπτώσεις αυτισμού, συνδρόμων, νοητικών ή εξελικτικών καθυστερήσεων).

• ψυχιατρικές διαταραχές

για παράδειγμα παιδικός αυτισμός, σημασιολογική πραγματολογική διαταραχή, διάχυτες επικοινωνιακές διαταραχές.

• η νοητική υστέρηση / μαθησιακές δυσκολίες
• διαταραχές κατάποσης

Διάφορες παθήσεις προκαλούν πολλαπλές αναπηρίες και διαταραχές μεταξύ των οποίων και διαταραχές επικοινωνίας. Τέτοιες παθήσεις είναι:

• τα σύνδρομα

π.χ. σύνδρομο Down, Prader-Willi, Pierre-Robin κ.α.

• οι νευρολογικές παθήσεις
• εγκεφαλική παράλυση
• εγκεφαλικές τραυματικές κακώσεις
• εκφυλιστικές νευρολογικές παθήσεις
• σύνδρομα

Οι παθήσεις αυτές προκαλούν συνήθως πολλαπλές αναπηρίες μεταξύ των οποίων μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες διαταραχές επικοινωνίας:

• αρθρωτικές
• φωνολογικές
• γλωσσικές
• νοητικές
• κατάποσης
• επικοινωνίας (ανάγκη χρήση εναλλακτικών και επηυξημένων συστημάτων π.χ. Makaton, Bliss, Rebus)
  φωνής
• πραγματολογικές
• διαταραχές ροής
• βαρηκοΐα ή κώφωση

Στην περίπτωση αυτή ο λογοπεδικός αντιμετωπίζει γλωσσικές, φωνολογικές, αρθρωτικές διαταραχές και διαταραχές στα υπέρ-συλλαβικά χαρακτηριστικά της ομιλίας (suprasegmental features), κάνει ακουολογικές μετρήσεις, εκπαιδεύει στη χρήση ακουστικών, αξιολογεί πριν και προσφέρει θεραπεία μετά τη χειρουργική τοποθέτηση κοχλιακών εμφυτευμάτων, χρησιμοποιεί σαν εργαλείο τη νοηματική γλώσσα και συστήματα εναλλακτικής και επηυξημένης επικοινωνίας.

• ομάδες υψηλού κινδύνου

τα παιδιά που για κάποιους λόγους είναι σε ομάδα υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη διαταραχών λόγου και ομιλίας ή / και γραπτού λόγου. Για παράδειγμα παιδιά με εξελικτικές φωνολογικές διαταραχές είναι πιθανό να εμφανίσουν δυσκολίες στην εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής.

 
Διαταραχές Επικοινωνίας στους Ενήλικες

• τραυλισμός
• βαρηκοία /κώφωση /κοχλιακά εμφυτεύματα/ πρεσβυακοία.
• άνοια (διαταραχή στην νόηση) (με αιτίες όπως οι ασθένειες Alzheimer, Picks, Greutzfeld-Jacod, Lewy ή
  παθήσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα ελλιπή αιμάτωση του εγκεφάλου)
• διαταραχές φωνής

1. υπερκινητικές δυσφωνίες (συχνά συνοδεύονται από παθήσεις των φωνητικών χορδών όπως χρόνια λαρυγγίτιδα, οίδημα, κομβία, πολύποδες)
2. νευρογενείς ή μυοπαθητικές δυσφωνίες
3. λειτουργικές δυσφωνίες
4. ψυχογενείς δυσφωνίες (αποτέλεσμα νευρώσεων απουσία οργανικής βλάβης)
5. λαρυγγεκτομή (αποκατάσταση της επικοινωνίας με εκμάθηση φαρυγγικής ομιλίας ή χρήση τεχνητού λάρυγγα, εκπαίδευση μετά από τοποθέτηση προσθέσεων π.χ. βαλβίδα blom-singer ή
   μετά από ορισμένες χειρουργικές πρακτικές).
6. εκπαίδευση φωνής για επαγγελματίες χρήστες φωνής
7. ψυχιατρικές διαταραχές
8. μαθησιακές δυσκολίες (νοητική υστέρηση στους ενήλικες)
9. πραγματολογικές διαταραχές
10. νευρολογικές διαταραχές που οφείλονται σε:

• εγκεφαλικό επεισόδιο
• κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις μετά από ατύχημα
• εκφυλιστική νευρολογική πάθηση (π.χ. ασθένεια Parkinsons, ασθένεια κινητικών νευρώνων (motor neurone disease), σκλήρυνση κατά πλάκας, χωρία Huntington’s κλπ. ).
• παθήσεις που προσβάλουν το νευρικό σύστημα όπως π.χ. το AIDS.

1. και προκαλούν μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες διαταραχές:
2. αφασία /δυσφασία (διαταραχή στην κατανόηση ή/και παραγωγή του λόγου)
3. αρθρωτική διαταραχή (δυσαρθρία, δυσπραξία)
4. διαταραχή γραπτού λόγου (επίκτητη δυσλεξία ή/και δυσγραφία)
5. διαταραχή κατάποσης
6. διαταραχή φωνής
7. dementia (διαταραχή στην νόηση)
8. πραγματολογικές διαταραχές
9. ανάγκη εναλλακτικών /επηυξημένων συστημάτων επικοινωνίας (π.χ. Makaton, Rebus, PCS)
10. διαταραχή ροής

 
Δεδομένα και Αριθμοί

Σε μία ετήσια έκδοση του Βασιλικού Κολεγίου Θεραπευτών Λόγου και Ομιλίας αναφέρονται τα ακόλουθα σαν ένδειξη του μεγέθους των διαταραχών επικοινωνίας στον πληθυσμό στο Ενωμένο Βασίλειο.

• 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι στο Ενωμένο Βασίλειο έχουν κάποια διαταραχή επικοινωνίας
• ο τραυλισμός εμφανίζεται με συχνότητα 1% στον πληθυσμό.
• ένα παιδί στα είκοσι στο δημοτικό σχολείο έχει σοβαρή διαταραχή λόγου ή ομιλίας
• 25.000 άνθρωποι στο Ενωμένο Βασίλειο είναι πλήρως κουφοί από ηλικία μικρότερη της ηλικίας που τα παιδιά αναπτύσσουν ομιλία.
• η διαταραχή επικοινωνίας είναι μία από τις διαταραχές που συμπεριλαμβάνονται στην διάγνωση του αυτισμού.
• μέχρι και 50% των εκπαιδευτικών αναγκάζονται να πάρουν άδεια από την δουλειά τους για αρκετό διάστημα λόγω προβλημάτων στην φωνή τους.
• το 30% των ανθρώπων που παθαίνουν εγκεφαλικό επεισόδιο εμφανίζει αφασία, μία διαταραχή του λόγου που μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνια κατάσταση.

 
Συνοψίζοντας…

Θα ήθελα να τονίσω ορισμένα δεδομένα που αφορούν στο αντικείμενο, στην εκπαίδευση και στο επάγγελμα του λογοπεδικού.

Ο λογοπεδικός:

• ασχολείται με τις διαταραχές παιδιών και ενηλίκων.
• έχει θεωρητική και κλινική κατάρτιση.
• η θεωρητική και κλινική κατάρτιση απλώνεται σε ένα μεγάλο εύρος διαταραχών.
• έχει γνώσεις από διάφορες επιστήμες (γλωσσολογία, ανατομία φυσιολογία, ψυχολογία, νευροψυχολογία, εκπαίδευση, ιατρικές ειδικότητες, ακουστική, ακουομετρία, παθολογία του λόγου) και επομένως σφαιρικότερη προσέγγιση ενός προβλήματος λόγου.έχει θεωρητική και κλινική εξειδίκευση μετά τις βασικές πανεπιστημιακές σπουδές που διαρκούν τέσσερα χρόνια.
• είναι μέλος διεπιστημονικής ομάδας.
• εποπτεύει και εποπτεύεται.
• έχει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση ενός περιστατικού. Παίρνει αποφάσεις για την έναρξη ή λήξη της θεραπείας, για το είδος της θεραπείας που θα ακολουθηθεί, για το αν θα παρέμβουν άλλες ειδικότητες ή όχι.
• ασχολείται με την προσαρμογή ή κατασκευή δοκιμασιών και θεραπευτικού υλικού.
• χρειάζεται να γνωρίζει χειρισμό του απαραίτητου ηλεκτρονικού εξοπλισμού και ενσωμάτωσή του στην διάγνωση και θεραπεία. Πρέπει να γνωρίζει να ερμηνεύει τις αντικειμενικές μετρήσεις που λαμβάνει από τέτοιου είδους μηχανήματα και να εκτιμά τα δεδομένα στην θεραπευτική παρέμβαση. Τα όργανα που πιθανόν να χρησιμοποιεί ο λογοπεδικός είναι:
• μηχανήματα /όργανα μετρήσεων (π.χ. DSP/ CSL, σύστημα μέτρησης του αέρα στο φωνητικό κανάλι, ακουομετρητές, λαρυγγογράφος, ανεμομετρητής).
• μηχανήματα οπτικής ανατροφοδότησης (speech viewer, visi-pitch, παλατογράφος, λαρυγγογράφος).
• ενδοσκόπος/στροβοσκόπος
• μηχανήματα αξιολόγησης της κατάποσης
• ακουολογικά μηχανήματα
• τα θεραπευτικά πρόγραμμα τα μπορεί να είναι ατομικά ή και ομαδικά.
• έχει διοικητικά καθήκοντα και υποχρεώσεις (π.χ. σύνταξη εκθέσεων, αξιολογήσεων παραπομπών, κρατά σημειώσεις)
• ασχολείται με την έρευνα.
• χρειάζεται διαρκή εκπαίδευση κλινική και θεωρητική (υλικό, θεραπευτικές προσεγγίσεις, θεωρίες).

 
Φούρλας, Κ.Γ., (1996) Το εύρος της λογοθεραπευτικής παρέμβασης. Ημερίδα του Πανελληνίου Συλλόγου Λογοπεδικών: “Πρόληψη Διάγνωση και Αντιμετώπιση των Διαταραχών Επικοινωνίας και η Εκπαίδευση του Λογοπεδικού”. Νοσοκομείο Παίδων “η Αγία Σοφία” στις 30 Νοεμβρίου 1996.