Τελευταία ενημέρωση: 30 Ιανουαρίου, 2021

Η εξέλιξη της επικοινωνίας μέχρι τα δύο χρόνια ακολουθεί στάδια που περιγράφονται αναλυτικά στο σχετικό άρθρο που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

 
Οι ακόλουθες συμβουλές που μπορεί να ενισχύσουν την εξέλιξη της επικοινωνίας:

 
10+1 τρόποι για να βοηθήστε την εξέλιξης της επικοινωνίας

1. Αφήστε τα παιδιά να ανακαλύψουν, να πιάσουν, να γλείψουν, να αισθανθούν, να ακούσουν, να δοκιμάσουν, να γευτούν. Εάν η ανάπτυξη μιας έννοιας είναι προϋπόθεση γιατην ανάπτυξη της λέξης που τη σηματοδοτεί, οργανώστε ευκαιρίες μάθησης και διευκολύνετε το έμφυτο ενδιαφέρον του παιδιού αυτής της ηλικίας να εξερευνήσει τον κόσμο του. Τα παιδιά μαθαίνουν με όλες τους τις αισθήσεις, δημιουργούν νοητικές κατασκευές, γνωστικά σχήματα με τα οποία αφομοιώνουν και κατηγοριοποιούν τα ερεθίσματα και «συμμορφώνουν» τα παλιά τους γνωστικά σχήματα με βάση τη νέα εμπειρία. Είναι αυτά τα γνωστικά σχήματα που αργότερα τα σηματοδοτούν με νοήματα και λέξεις.
2. Διατηρείστε φυσικό το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει και μαθαίνει το παιδί. Δεν είναι παράξενο που τα παιδιά αναπτύσσονται γρηγορότερα το καλοκαίρι που έρχονται σε επαφή με τη φύση και έχουν μεγαλύτερη ελευθερία αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και βιώνουν νέες εμπειρίες.
3. Η επικοινωνία εξυπηρετεί σκοπούς. Το παιδί επικοινωνεί για να καλύψει τις ανάγκες του ή για να καλύψει τις επικοινωνιακές απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Το μωρό μπορεί να κλαίει για να δηλώσει ότι πεινάει αλλά και προσπαθεί να ανακαθίσει όταν η μαμά απλώνει τα χέρια της για να το πάρει στην αγκαλιά της. Οργανώστε κατάλληλα το περιβάλλον του ώστε το παιδί να βρίσκει κάτι για το οποίο να θέλει ή να πρέπει να επικοινωνήσει. Προσπαθήστε να μην ακολουθείτε πάντα τις ίδιες ρουτίνες που καθιστούν το παιχνίδι προβλέψιμο.
4. Επικοινωνούμε με πρόθεση. Το παιδί επικοινωνεί για δηλώσει ανάγκη, επιθυμία, απαίτηση, συναίσθημα, για να ρωτήσει, ζητήσει, σχολιάσει… Οργανώστε το περιβάλλον ώστε το παιδί να έχει κάποιο λόγο για να επικοινωνήσει και φροντίστε να μην του τα προσφέρετε «όλα έτοιμα». Στα πρώτα στάδια επικοινωνίας, οι επικοινωνιακές προθέσεις του παιδιού ερμηνεύονται από τους ενηλίκους. Οι γονείς δίνουν νόημα στις επικοινωνιακές προσπάθειες του παιδιού και ερμηνεύουν «τι θέλει να πει» με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, «προ-λέξη» ή χειρονομία. Φροντίστε να μην αναγνωρίζετε συνεχώς μόνο το ίδιο νόημα σε αυτά που λέει το παιδί. Μπορεί να επικοινωνεί με τον ίδιο τρόπο διαφορετικά πράγματα και για διαφορετικό σκοπό. Ενισχύστε αυτή τη διαφορετικότητα.
5. Επικοινωνούμε μηνύματα και προκαλούμε αλλαγές. Εξασφαλίστε ότι το παιδί θέλει να επικοινωνήσει, ότι υπάρχει κάποιος που θέλει να το «ακούσει», ότι υπάρχει κάτι να «πει» και ότι αυτή η προσπάθεια είναι αποδεκτή, στέφεται με επιτυχία και προκαλεί ικανοποίηση. Αυτό δεν έχει πιθανότητες να γίνει αν το παιδί μάς μιλά όταν για παράδειγμα βλέπουμε τηλεόραση, αν δεν το έχουμε απέναντι μας καθήμενοι στο ίδιο ύψος με αυτό, αν δεν το κοιτάμε στα μάτια και δεν ανταποκρινόμαστε αμέσως σε αυτό που μας ζητά.
6. Σημασία έχει η επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα όχι το μέσο επικοινωνίας. Δεχτείτε οποιοδήποτε μέσο με το οποίο το παιδί σάς δείχνει αυτό που θέλει. Ήχοι με νόημα, προ-λέξεις, νοήματα και χειρονομίες, δείξιμο με το δάχτυλο, νεύματα είναι όλα αποδεκτά. Μην περιμένετε να ακούσετε λέξεις και μην τις απαιτείτε. Οι λέξεις θα έρθουν σε αντικατάσταση των πρώιμων μέσων επικοινωνίας.
7. Χρησιμοποιείστε νοήματα. Τα νοήματα επαυξάνουν την επικοινωνία με ένα οπτικό ερέθισμα συμπληρωματικό του ακουστικού, αυξάνουν την συγκέντρωση προσοχής και ισχυροποιούν τη σύνδεση λέξης και έννοιας. Χρησιμοποιείστε φυσικές χειρονομίες για να σηματοδοτήσετε το νέο αλλά και το καθημερινό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείτε στο παιχνίδι και θα δείτε το παιδί να το κατακτά ευκολότερα. Τα νοήματα καταργούνται αυτόματα σαν μέσο επικοινωνίας με την αντικατάστασή τους από λέξεις. Τα νοήματα επιταχύνουν δεν επιβραδύνουν την εμφάνιση ομιλίας και τη γλωσσική εξέλιξη όπως φοβούνται κάποιοι γονείς.
8. Δείξτε στο παιδί σας επικοινωνιακές δεξιότητες. Μιλάτε ο καθένας με τη σειρά του, δώστε αμέριστο χρόνο στο παιδί σας να αντιδράσει σε μία ερώτηση ή εντολή, ανταποκριθείτε αμέσως σε ό,τι σας ζητά, μοιραστείτε εξίσου το χρόνο ομιλίας και παιχνιδιού όσο δύσκολο και αν είναι αυτό, μιλάτε με φυσιολογική ταχύτητα, εδραιώστε και διατηρείστε βλεμματική επαφή με το παιδί, μπείτε σε μια σχέση αλληλεπίδρασης μαζί του με ίσα επικοινωνιακά δικαιώματα, ξεχάστε το ρόλο του δασκάλου που ξέρει και υιοθετήστε το ρόλο του γονιού που επανανακαλύπτει μαζί με το παιδί του τον κόσμο και χαίρεται αυτήν την δημιουργική αλληλεπίδραση.
9. Βοηθήστε τη σύνδεση σημαίνοντος και σημαινόμενου. Όταν το παιδί δείχνει κάτι, βλέπει μία εικόνα σε ένα βιβλίο ή λέει μια πρώιμη λέξη βοηθήστε το λέγοντάς του με φυσικό τρόπο τη λέξη που αντιστοιχεί στην έννοια. Ονοματίστε αντικείμενα με τα οποία παίζει και συνοδεύσετε το παιχνίδι του με ομιλία.
10. Ωθείστε την εξέλιξη του συμβολικού παιχνιδιού. Φτιάξτε ιστορίες με κουκλάκια αναπαριστώντας την πραγματικότητα και περιγράψτε λεκτικά το παιχνίδι σας. Χρησιμοποιείστε μικρές προτάσεις, με συντακτική πολυπλοκότητα ανάλογη της εξέλιξης του παιδιού. Παίξτε δίπλα στο παιδί οργανώνοντας το δικό σας παράλληλο παιχνίδι και αφήστε το παιδί να σας αντιγράψει.
11. Ξεχάστε όσα ξέρετε για τις λέξεις. Τα μάθατε στο σχολείο όταν ήδη χρησιμοποιούσατε λέξεις που δε θυμάστε πώς τις μάθατε. Οι ήχοι της γλώσσας οργανώνονται σε λέξεις με φυσικό τρόπο, παρόμοιο σε όλες τις γλώσσες, χρησιμοποιώντας έναν εγγενή μηχανισμό. Μην παρεμβαίνετε σε αυτή την απολύτως φυσική διαδικασία «διδάσκοντας» τις λέξεις με συλλαβιστό τρόπο ή απαιτώντας από το παιδί να συνδυάσει ήχους (μπ+α+λ+α = μπάλα). Δώστε έμφαση στην επικοινωνιακή χρήση μιας λέξης και κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας επαναλάβετε τη λέξη με φυσικό τρόπο για να την ακούσει το παιδί. Δώστε ένα καλό και φυσικό ακουστικό πρότυπο στο παιδί χωρίς να απαιτείτε να το επαναλάβει. Δεχτείτε τις λέξεις όπως τις λέει το παιδί αλλά εσείς ΠΑΝΤΑ να χρησιμοποιείται την ενήλικη απόδοσή τους και όχι τον «μωρουδίστικο» τρόπο που τις λέει το παιδί σας. Πολλοί γονείς θεωρούν χαριτωμένο τον απλοποιημένο τρόπο ομιλίας του παιδιού τους, του μιλούν με τον ίδιο τρόπο (π.χ. ώρα για νάνι τώρα, έλα να κάνεις μαμ, πάμε να παίξουμε γκολ) και τον εδραιώνουν.

 
Υπάρχουν σημάδια που στην ηλικία των δύο ετών μπορεί να δηλώνουν δυσκολία στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας;

Παρότι ο λόγος και η ομιλία στην ηλικία των δύο ετών είναι ακόμη σε εξέλιξη υπάρχουν ενδείξεις που καταδεικνύουν την ύπαρξη δυσκολιών:

• Η αργή εξέλιξη σε κάποιους τομείς της ανάπτυξης όπως ο έλεγχος του κορμού, το μπουσούλημα, η βάδιση, η κατάποση, η αντίληψη, ο έλεγχος σφικτήρων λίγο αργότερα, μπορεί να δηλώνουν μία γενικότερη ψυχοκινητική καθυστέρηση και επομένως και καθυστέρηση στο λόγο και την επικοινωνία.
• Ορισμένες παθήσεις που διαγιγνώσκονται με τη γέννηση του παιδιού ή στην πρώτη βρεφική ηλικία συνοδεύονται από δυσκολίες στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας. Κάποια σύνδρομα ή νευρολογικές παθήσεις ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
• Αν το παιδί δείχνει να μην ανταποκρίνεται σε ακουστικά ερεθίσματα, να μην γυρνά το κεφάλι του προς την πηγή του ήχου ή να μην ανταποκρίνεται στις προσπάθειες επικοινωνίας, μπορεί να έχει κάποιο παροδικό ή μονιμότερο πρόβλημα ακοής και αυτό θα επηρεάσει την εξέλιξη του λόγου. Σε κάποια μαιευτήρια γίνεται μετά τη γέννηση ανιχνευτικός έλεγχος της ακοής του νεογνού με τη μέθοδο των ωτοακουστικών εκπομπών, εξέταση που βοηθά στην έγκαιρη διάγνωση παθήσεων του αυτιού και στην έγκαιρη παρέμβαση. Ακόμα και ήπιες και παροδικές μορφές βαρηκοΐας όπως αυτές που συνοδεύουν μία από τις πιο συνήθεις παθήσεις της παιδικής ηλικίας, την εκκριτική ωτίτιδα, μπορεί να ευθύνονται για την καθυστέρηση στο λόγο ή την ομιλία όταν είναι συχνές.
• Σοβαρές δυσκολίες στην όραση που επηρεάζουν τη γενικότερη εξέλιξη του παιδιού.
• Το παιδί που για μεγάλο χρονικό διάστημα μένει στάσιμο ως προς τον αριθμό των λέξεων που λέει αλλά και ως προς τον τρόπο που τις απλοποιεί μπορεί να έχει δυσκολίες.
• Αν το παιδί δε δείχνει σημεία επικοινωνίας με το περιβάλλον, δεν αντιδρά σε ήχους και προτροπές και δεν ανταποκρίνεται στα επικοινωνιακά καλέσματα. Κάνει στερεοτυπικές, μονότονες και επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος, των άκρων ή του κεφαλιού. Δεν εδραιώνει βλεμματική επαφή με πρόσωπα ή αντικείμενα. Το παιχνίδι του είναι μηχανικό και δεν έχει συμβολισμό. Ασχολείται με ιδιόρρυθμο τρόπο με τα αντικείμενα και τα παιχνίδια του και έχει εμμονές. Η ομιλία του αρκετές φορές είναι άσχετη με τη συζήτηση ή με τις ερωτήσεις που του κάνετε.
• Το παιδί που δυσκολεύεται να μάθει πράγματα καθημερινής ρουτίνας ακόμα και μετά από πολλές προσπάθειες. Δεν διατηρεί αυτή τη γνώση και το ίδιο πράγμα δεν μπορεί να το ξανακάνει την επόμενη μέρα πιθανόν να έχει αναπτυξιακά προβλήματα.

 
Πότε πρέπει να απευθυνθώ σε κάποιον ειδικό

Ανιχνευτικοί έλεγχοι γίνονται συχνά από τον παιδίατρο που εκτιμά και τη συνολική ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού. Όταν υπάρχει σοβαρή ανησυχία για οργανικής αιτιολογίας δυσκολίες και πάλι ο παιδίατρος συνήθως κατευθύνει για τους απαραίτητους εργαστηριακούς και κλινικούς ελέγχους. Αν και αυτοί οι έλεγχοι είναι αρνητικοί και υπάρχουν ενδείξεις καθυστέρησης στην επικοινωνία γίνεται εξειδικευμένη λογοθεραπευτική εκτίμηση που μπορεί να άρει τις ανησυχίες των γονιών ή να τους κατευθύνει προς τον καταλληλότερο τρόπο παρέμβασης. Συχνά σε παιδιά αυτής της ηλικίας δίνονται συμβουλές και κατευθύνσεις ειδικά για κάθε παιδί ξεχωριστά, που οδηγούν στην επίσπευση της γλωσσική και επικοινωνιακής εξέλιξης. Σε κάποιες περιπτώσεις προτείνεται λογοθεραπευτική παρέμβαση και το θεραπευτικό πρόγραμμα που απαντά στις ανάγκες του παιδιού με τον καταλληλότερο τρόπο.